Án lệ số 01/2016/AL là án lệ đầu tiên được công bố, mở đầu cho hệ thống án lệ Việt Nam. Án lệ này đã giải quyết một vấn đề pháp lý phức tạp và thường gây tranh cãi: xác định đúng tội danh cho người chủ mưu khi họ thuê người khác gây thương tích nhưng hậu quả lại là chết người.
1. Tóm tắt vụ án
Khoảng 15 giờ ngày 21/6/2007, tại khu vực thi công cầu Thanh Trì, anh Nguyễn Văn Soi bị đâm và tử vong. Qua điều tra, cơ quan công an xác định bị cáo Đồng Xuân Phương, vốn có mâu thuẫn với nạn nhân, đã thuê Đoàn Đức Lân và Hoàng Ngọc Mạnh để “đánh trả thù”.
Phương chỉ yêu cầu dùng dao đâm vào chân, tay anh Soi để gây thương tích. Tuy nhiên, Mạnh đã đâm hai nhát vào mặt sau đùi phải của anh Soi, khiến vết thương cắt đứt động mạch đùi, dẫn đến sốc mất máu cấp và nạn nhân tử vong.
Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội xét xử sơ thẩm, tuyên phạt Phương 17 năm tù về tội “Giết người”. Sau đó, Tòa án nhân dân tối cao tại Hà Nội xét xử phúc thẩm đã tuyên Phương tù chung thân với cùng tội danh.
Tòa án cấp giám đốc thẩm hủy các phần về tội danh, hình phạt, án phí hình sự phúc thẩm của Bản án phúc thẩm và nhận định rằng: Phương chỉ yêu cầu Mạnh tấn công vào chân, tay của nạn nhân cho thấy Phương chỉ muốn gây thương tích cho anh Soi mà không muốn tước đoạt tính mạng. Việc nạn nhân bị chết do sốc mất máu cấp không hồi phục là ngoài ý muốn của Đồng Xuân Phương và đồng phạm. Hành vi của Đồng Xuân Phương thuộc trường hợp phạm tội cố ý gây thương tích dẫn đến chết người chứ không phải giết người.
2. Nội dung án lệ
“Theo các tài liệu có trong hồ sơ vụ án; có căn cứ xác định về mặt chủ quan, Phương chỉ muốn gây thương tích cho anh Soi mà không muốn tước đoạt tính mạng, cũng không muốn thuê Mạnh đâm bừa, đâm ẩu vào anh Soi để mặc mọi hậu quả xảy ra. Vì thế, bị cáo chỉ yêu cầu tấn công vào chân, tay mà không yêu cầu tấn công vào các phần trọng yếu của cơ thể, là những vị trí nếu bị tấn công thì sẽ có nhiều khả năng xâm hại đến tính mạng nạn nhân. Khi thực hiện tội phạm, Mạnh đã đâm 02 nhát đều vào đùi nạn nhân theo đúng yêu cầu của Phương. Hành vi phạm tội của Hoàng Ngọc Mạnh khó thấy trước được hậu quả chết người có thể xảy ra. Việc nạn nhân bị chết do sốc mất máu cấp không hồi phục là ngoài ý muốn của Đồng Xuân Phương và đồng phạm. Hành vi của Đồng Xuân Phương thuộc trường hợp phạm tội cố ý gây thương tích dẫn đến chết người, quy định tại khoản 3 Điều 104 Bộ luật hình sự. Tòa án cấp sơ thẩm và Tòa án cấp phúc thẩm đã kết án Đồng Xuân Phương về tội “Giết người” là không đúng pháp luật.”
Câu hỏi được đặt ra trong vụ án này là: Khi người chủ mưu thuê người gây thương tích (không có ý định giết người) nhưng hậu quả lại là chết người, thì người chủ mưu phải chịu trách nhiệm hình sự về tội “Giết người” hay tội “Cố ý gây thương tích dẫn đến chết người”?
Án lệ này đã giải quyết theo hướng người chủ mưu phải chịu trách nhiệm hình sự về tội “Cố ý gây thương tích” với tình tiết định khung là “gây thương tích dẫn đến chết người”, nếu chứng minh được đủ các tình tiết sau đây:
- Ý thức chủ quan của người chủ mưu là chỉ thuê người khác gây thương tích cho người bị hại mà không có ý định tước đoạt tính mạng của họ;
- Người thực hành đã thực hiện theo đúng yêu cầu của người chủ mưu;
- Việc nạn nhân bị chết nằm ngoài ý thức chủ quan của người chủ mưu.
3. Các trường hợp áp dụng
Vụ việc này xoay quanh bị cáo là kẻ chủ mưu. Tuy nhiên, hướng giải quyết trong án lệ này cũng nên được áp dụng khi xét xử những đồng phạm khác là người trực tiếp gây ra thương tích.
Theo đó, nếu người gây thương tích đã thực hiện theo đúng yêu cầu của người chủ mưu, với ý thức chủ quan là không có ý định tước đoạt tính mạng của nạn nhân và việc nạn nhân bị chết nằm ngoài ý thức chủ quan đó thì người gây thương tích cũng nên bị truy tố về tội “Cố ý gây thương tích dẫn đến chết người” thay vì “Giết người”.
Án lệ số 01/2016/AL là một kim chỉ nam quan trọng, yêu cầu các cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án phải tập trung làm rõ ý thức chủ quan và hành vi thực tế của từng người liên quan. Việc áp dụng án lệ này giúp đảm bảo tuân thủ nguyên tắc “xử đúng người, đúng tội”, tránh việc kết án oan sai hoặc quá nặng so với bản chất hành vi phạm tội.
Bài viết này được đội ngũ John Nguyen & Associates tổng hợp và xây dựng trên Án lệ số 01/2016/AL được Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thông qua ngày 06/4/2016 và được công bố theo Quyết định số 220/QĐ-CA ngày 06/4/2016 của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, từ nguồn Trang Tin Điện Tử Về Án Lệ của Tòa Án Nhân Dân Tối Cao.